4 maart HPV Awareness Day
Vrouw of man, vrijwel iedereen raakt besmet met het humaan papillomavirus (HPV). Meestal ruimt het lichaam de infectie op, maar anders kan de ellende groot zijn. Baarmoederhalskanker en keelkanker zijn de bekendste gevolgen, maar er zijn meer kankersoorten. HPV-vaccinatie bij kinderen biedt bescherming voor later.
Tekst: Margriet Prikken
Van HPV – het humaan papillomavirus – wordt vaak gedacht dat je het oploopt bij wisselende seksuele contacten. Maar dat klopt niet. “Vrijwel iedereen krijgt HPV. Dat merk je niet, maar de gevolgen kunnen ernstig zijn. Het virus is verantwoordelijk voor verschillende vormen van kanker,” stelt prof. dr. Ruud Bekkers. Hij is als gynaecoloog-oncoloog verbonden aan het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven en gespecialiseerd in het voorkomen van gynaecologische kanker. “Het goede nieuws is dat HPV-vaccinatie bescherming biedt. Sinds 2006 wordt in Nederland tegen het virus gevaccineerd. Meisjes – en sinds 2022 ook jongens – tussen de 9 en 18 jaar kunnen zich kosteloos laten inenten.” De vrouwen uit die allereerste gevaccineerde groep, zijn alworden volgend jaar al 30. “We verwachten dat zal blijken dat bij deze groep kanker door HPV veel minder voorkomt.”
Fijn dus dat elk jaar zo’n 70 procent van de kinderen na oproep worden ingeënt. Ruud Bekkers hoopt vurig dat dit percentage nog oploopt. Tegelijkertijd realiseert hij zich dat er altijd twijfelaars zijn, vanwege de ‘voors en tegens’ van HPV-vaccinatie. Hoewel, ‘tegens’? Daar kan de professor kort over zijn: “Die zijn er niet.”
4 FABELS EN FEITEN
FABEL 1
HPV-vaccinatie is een ‘maagdenprik’. Eigenlijk vooral effectief bij jonge meisjes
Dit is inderdaad hoe het vaccin zo’n 15 jaar geleden werd gepresenteerd. De gedachte was dat alleen jonge meisjes, nog niet seksueel actief en dus nog niet besmet met HPV, beschermd worden door het vaccin. Dat bleek niet waar; ook bij ouderen biedt het bescherming. Wel beschermt het vaccin het beste bij inenting op jonge leeftijd. Sterker nog: meisjes die voor het 17e jaar zijn ingeënt, hebben later 88 procent minder kans op baarmoederhalskanker.
FABEL 2
HPV is vooral gevaarlijk voor meisjes vanwege het risico op baarmoederhalskanker
Nee. Allereerst is het virus verantwoordelijk voor vele vormen van kanker. Baarmoederhalskanker is de bekendste, maar mond- en keelholtekanker komt evenveel voor. Veel kankersoorten door HPV zitten in de genitale streek: vagina, schaamlippen, maar ook bij de anus en penis. Dus ja, ook jongens lopen risico. Jaarlijks krijgen naast de ruim 1.100 vrouwen ook bijna 400 mannen kanker door HPV. Daarom worden sinds 2022 ook jongens ingeënt, want het vaccin beschermt tegen al deze types van kanker door HPV. De prik bij jongens biedt de meisjes 10 tot 15 procent extra bescherming, maar er zijn dus grote voordelen voor de mannen zelf.
FABEL 3
Je krijgt het virus alleen als je meerdere seksuele partners hebt
Nee. Zelfs wie seksueel niet actief is, kan besmet worden. HPV is bijvoorbeeld overdraagbaar via de huid en speeksel. Wel moet het dan ‘naar binnen’ worden gebracht. Maar dat kan ongemerkt.
Een voorbeeld: na een ‘besmette’ kus op de wang, raak je ongemerkt je wang aan. Daarna ga je naar de wc en komen je vingers met het virus in contact met je genitaliën – bij het afvegen of tampon inbrengen bijvoorbeeld. Dan kan de besmetting al een feit zijn.
Maar de grootste kans op besmetting is wel degelijk door seks. Door penetratie, maar ook via vingers of seksspeeltjes. En ja, hoe meer seksuele partners, des te groter de kans op meerdere types HPV.
FABEL 4
Alleen bij symptomen is er sprake van HPV
Nee. HPV-besmetting geeft geen symptomen. Zelfs van voorstadia van kanker hoef je niets te merken. Daarom is het bevolkingsonderzoek voor vrouwen vanaf 30 jaar ook zo belangrijk, want die haalt afwijkingen er wel uit.
Wel merkbaar zijn genitale wratten, veroorzaakt door HPV-types 6 en 11. Vervelend voor de 17.000 vrouwen en de 19.000 mannen die dit jaarlijks krijgen, maar het leidt niet tot kanker.
En kanker geeft wél symptomen. Zo móet je als vrouw aan de bel trekken bij ‘contactbloedingen’. Dat zijn bloedingen die steeds optreden bij het vrijen. Geen probleem als dat een enkel keertje gebeurt. Maar wie daar altijd last van heeft, moet naar de dokter.
****
FEITEN
FEIT 1
Inenten voorkomt ruim 5 procent van de door HPV veroorzaakte kankersoorten
We weten het inmiddels: vaccineren voorkomt vele vormen van kanker. Hoe jonger gevaccineerd, des te groter de bescherming later. Niks doen veroorzaakt vaak al kanker op jonge leeftijd. Zonder vaccin wordt 5 tot 8 procent van alle kankers veroorzaakt door HPV. Een prik voorkomt afwijkingen bij 70 procent van de mensen, variërend van genitale wratten tot kanker. Helaas zijn er ook zeldzamer virustypes, die niet in het vaccin zitten. Ook deze veroorzaken soms kanker.
Omdat HPV geen klachten geeft, is het bevolkingsonderzoek essentieel. Zeker omdat de meeste vrouwen geen vaccinatie hebben gehad. Vanaf 30 jaar krijgen zij elke vijf jaar een uitstrijkje. Die wordt gecheckt op de aanwezigheid van 13 ‘hoog-risico’-types HPV die kanker kunnen veroorzaken. Het duurt gemiddeld tussen de 10 en 20 jaar voordat een voorstadium zich ontwikkelt tot kanker. Wie elke 5 jaar deelneemt, is er over het algemeen op tijd bij om een afwijking te laten behandelen.
FEIT 2
Condooms beschermen niet 100 procent tegen besmetting
Zonder condoom heb je na drie keer vrijen het virus overgedragen. Met condoom is die besmettingskans fors verlaagd: met 70 procent, dat betekent dat het na 10 keer vrijen met condoom wordt overgedragen. Ook in een monogame relatie. Waarom beschermt het niet voor 100 procent? Stel dat het HPV op de schaamlippen zit – een veelvoorkomende plek. Dan komt het op het condoom. En dat kan het virus vervolgens in het lichaam brengen. Bovendien kan het via handen op het condoom komen en zo naar binnen gaan.
Desondanks is condoomgebruik belangrijk om de kans op HPV-besmetting en op SOA’s bij wisselende seksuele contacten zo klein mogelijk te maken.
FEIT 3
Het ene immuunsysteem ruimt het virus beter op dan het andere
Klopt. Bij 80 procent functioneert het afweersysteem zo goed dat het lichaam zelf het virus opruimt. Bij de overige 20 procent heeft het immuunsysteem er wel moeite mee, dat verschilt gewoon per persoon. En soms is de afweer tijdelijk verminderd. Ook ziekte, hoge leeftijd of medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken (zoals reumamedicatie) kunnen de afweer beïnvloeden. Mogelijk gevolg: cellen veranderen en ontsporen. En dat kan leiden tot (een voorstadium van) baarmoederhalskanker.
Alsof dat nog niet genoeg is, is er na behandeling een vervelende bijkomstigheid. Bij een grote studie met 160.000 vrouwen had de ene helft een voorstadium van baarmoederhalskanker gehad, de andere helft niet. Wat bleek: de behandelde groep had blijvend meer risico op de diverse kankersoorten die HPV veroorzaakt. De reden is dat het immuunsysteem van deze vrouwen blijkbaar meer moeite heeft met HPV dan de gezonde groep. Voor hen is het dus heel belangrijk alle vervolg-uitstrijkjes te laten maken.
FEIT 4
Roken, seks, medicijnen; allemaal factoren die het besmettingsrisico kunnen vergroten
Het risico op besmetting en kanker door HPV wordt fors verlaagd met vaccinatie.
Maar er zijn ook factoren die het besmettingsrisico vergróten of waardoor het ‘slapende’ virus actief wordt:
- roken. Dat vermindert de kans op voldoende afweer enorm, waardoor het lichaam vervolgens het virus minder goed kan opruimen. Gunstig: stoppen met roken loont. Na 5 tot 10 jaar is het risico op baarmoederhalskanker gelijk aan mensen die nooit hebben gerookt.
- meerdere seksuele partners. Hoe meer wisselende contacten, hoe groter het risico op verschillende HPV-types.
- gebruik van afweeronderdrukkende geneesmiddelen (immunosuppressiva), bijvoorbeeld bij reumatoïde artritis, ziekte van Crohn of HIV. Ook mensen die een transplantatie hebben gehad, gebruiken dit soort medicatie.
Let op: niet alle huisartsen en specialisten weten dat afweeronderdrukkende geneesmiddelen het HPV-risico vergroten. Gebruikers van deze medicatie wordt geadviseerd zich al voor hun 30e te laten testen met een uitstrijkje of HPV-test. Bij een positieve uitslag is het reden om wat vaker te laten controleren. Zeker bij jonge vrouwen die nog niet deelnemen aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker.
‘Bij een uitstrijkje bleek dat mijn dochter (21) een voorstadium van baarmoederhalskanker had’
Monica (49): ‘Rond haar 19e had Sophie een paar keer een schimmelinfectie. Hoewel dat gangbaar is op die leeftijd, liet ze bij de huisarts een uitstrijkje maken. Ze constateerden dat er HPV aanwezig was. Ook dat komt vaak voor. Toen er echter een stukje weefsel werd gecheckt, bleek ze CIN 2 te hebben. Dat betekent: ‘matig afwijkende cellen’ die mogelijk kunnen leiden tot baarmoederhalskanker. Dat was natuurlijk schrikken.
Bij Sophie haalden ze het afwijkende weefsel niet weg, omdat de ingreep risicovol kon zijn in het geval van een toekomstige zwangerschap. Wel is ze voorlopig elk half jaar onder controle bij de gynaecoloog. Toen Sophie destijds 12 jaar was, zat zij bij een ‘vroege lichting’ die in aanmerking kwamen voor de HPV-vaccinatie. In die tijd was voor mij niet helemaal duidelijk wat het nut was van het vaccin. Daarom hebben we er toen niet voor gekozen. Achteraf had ik natuurlijk als moeder graag een andere keuze gemaakt, en haar wel laten inenten. Inmiddels is ze alsnog gevaccineerd. Dat hebben we zelf betaald.
Tegen andere ouders zou ik willen zeggen: geef je dochter of zoon gewoon het HPV-vaccin. En focus op safe-seks, niet alleen om een zwangerschap te voorkomen, maar ook om geen seksueel overdraagbare ziektes te krijgen.”
Wat is HPV?
Humaan papillomavirus is afgekort tot HPV, een zeer besmettelijk virus dat vrijwel iedereen oploopt. Van de 140 (!) types, zijn HPV-type 16 en 18 de gevaarlijkste. Samen veroorzaken ze 70 procent van alle kankersoorten door HPV, waarvan baarmoederhalskanker de bekendste is.
HPV-vaccinatie
Het HPV-vaccin zit in het Rijksvaccinatieprogramma voor meisjes en jongens tussen 9 en 18 jaar. De vaccinatie bestaat uit twee prikken. Het voorkomt bij vrouwen 74% kans op kanker door HPV, bij mannen 81%.
Is het vaccin veilig?
Het vaccin is zeer veilig. Er is nooit iemand overleden door dit vaccin. Ook is er geen enkel verband tussen HPV-vaccinatie en langdurige klachten, zoals auto-immuunziekten, chronische vermoeidheid of onvruchtbaarheid.
Wetenswaardig
- Wereldwijd krijgen jaarlijks 570.000 vrouwen baarmoederhalskanker en 311.000 vrouwen sterven daaraan
- 98% van de gevallen van baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door het HPV
- Sinds 2009 wordt in Nederland ingeënt tegen HPV. Het vaccin is nog altijd effectief bij deze gevaccineerden, al is nog onduidelijk hoe lang het precies werkt.
- Het HPV-vaccin werkt niet tegen seksueel overdraagbare aandoeningen als chlamydia of hiv.
Vragen over HPV of het vaccin?
Vragen en antwoorden HPV-vaccinatie | RIVM
10 feiten over HPV-vaccinatie | KWF Kankerbestrijding
**Waardeer dit artikel!**
Vind je de inhoud van dit artikel de prijs van een kopje koffie waard? Of misschien van een lunch ;)? Ik ben je dankbaar als je het artikel met een bijdrage waardeert! Zo help je bovendien de onafhankelijke journalistiek in stand te houden.
(Gebruikte bronnen: KWF, RIVM, TROUW en www.erasmusmc.nl)
Met dank aan:
Prof. Dr. Ruud Bekkers, gynaecoloog-oncoloog Catharina Ziekenhuis Eindhoven, hoogleraar preventie gynaecologische kanker, Maastricht University